Terug naar de beginpagina

Jaap-Jan Flinterman


De CPN en de solidariteitsbeweging

met de Spaanse Republiek

in Nederland (1936-1939)



Donatiezegel Commissie 'Hulp aan Spanje'Een artikel uit 1985, over een episode uit de geschiedenis van de Communistische Partij van Nederland (CPN). Het biedt een gedetailleerde beschrijving van de initiatieven die de CPN nam om in Nederland ten tijde van de Spaanse burgeroorlog (1936-1939) een solidariteitsbeweging met de Spaanse republiek van de grond te krijgen. Daarbij werd van communistische zijde gestreefd naar samenwerking met sociaal-democraten en mensen van buiten de arbeidersbeweging. Men probeerde, met andere woorden, in Nederland een bescheiden begin te maken met wat sinds 1934 de officiële politiek van de Communistische Internationale was: de politiek van eenheids- en volksfront. In hoeverre men daarin slaagde kun je lezen in dit artikel, dat oorspronkelijk werd gepubliceerd in Antifascisme in de jaren dertig. Cahiers over de Geschiedenis van de CPN 10 (Amsterdam 1985), 9-54. Wat je achter de link aantreft is een digitale heruitgave van het oorspronkelijke artikel in pdf-format. Hinderlijke zetfouten zijn gecorrigeerd, spelling en interpunctie hier en daar enigszins aangepast, de eindnoten zijn voetnoten geworden, ik heb een inhoudsopgave toegevoegd, en de pagina-indeling verschilt van die van het origineel. Maar de oorspronkelijke paginering is in vetgedrukte cijfers tussen vierkante teksthaken aangegeven, en afgezien van de hiervoor genoemde correcties en aanpassingen is dit het artikel zoals gepubliceerd in 1985. Wel zijn aan een aantal voetnoten verwijzingen toegevoegd naar relevante publicaties die destijds aan mijn aandacht waren ontsnapt of die sindsdien zijn verschenen. In de meerderheid van de gevallen gaat het om biografieën van mensen die bereid waren hun naam te verbinden aan solidariteitsacties met de Spaanse republiek. Veel van dit biografische materiaal is op internet te vinden, en de lezer die de links in mijn bibliografische addenda volgt, krijgt een beter beeld van het bonte gezelschap van vooruitstrevende intellectuelen, linkse kunstenaars, antimilitaristische  dominees, dissidente sociaaldemocraten en progressieve liberalen dat 'Hulp aan Spanje' steunde. Ik probeer de links af en toe te controleren en aan te vullen; voor het laatst heb ik dat gedaan op 5 januari 2022. Aan een html-versie en een fotokatern wordt nog gewerkt; ik durf niet te zeggen op welke termijn die er zullen komen.  

Het artikel was in belangrijke mate gebaseerd op gesprekken die ik rond 1980 heb gevoerd met Co Dankaart (1912-1991), in de jaren '36-'39 als communist actief in de Commissie 'Hulp aan Spanje'. Maar behalve van mondelinge informatie van Dankaart en andere betrokkenen (die in de eerste voetnoot worden genoemd) is voor dit artikel ook gebruik gemaakt van bescheiden uit de archieven van de ministeries van Buitenlandse Zaken en Justitie en van het nodige gedrukte bronnenmateriaal. Interessante informatie over de solidariteitsbeweging met de Spaanse republiek in Nederland is te vinden in de rapporten van de Centrale Inlichtingendient (CI) uit de jaren 1919-1940, die zijn ontsloten op de website van het Huygens Instituut voor Nederlandse Geschiedenis. Zo is er bijvoorbeeld een rapport van de CI uit november 1936 over de totstandkoming van de Commissie 'Hulp aan Spanje' en een overzicht van de CI uit augustus 1939, waarin onder andere wordt ingegaan op de Commissie tot Steun aan Oorlogsslachtoffers, de opvolger van 'Hulp aan Spanje'. Het eerste document kende ik, toen ik dit artikel schreef (zie noot 28). Het tweede was me onbekend, maar bevestigt volledig het beeld dat Co Dankaart me destijds schetste van het functioneren van de Commissie 'Hulp aan Spanje' op lokaal niveau.

Over Nederlanders die in de Internationale Brigades aan de kant van de Spaanse republiek meevochten, schreven Hans Dankaart, Frans Groot, Rik Vuurmans en schrijver dezes De oorlog begon in Spanje. Nederlanders in de Spaanse burgeroorlog 1936-1939 (Amsterdam: Van Gennep 1986). Van dit boek heeft de Stichting Spanje 1936-1939 in 2016 een digitale heruitgave verzorgd, die je hier kunt downloaden. Het Internationale Instituut voor Sociale Geschiedenis in Amsterdam is in het bezit van een 'Collectie Nederlandse deelnemers aan de Internationale Brigades in de Spaanse burgeroorlog'. Daartoe behoren ook de interviews waarop 'De CPN en de solidariteitsbeweging met de Spaanse republiek in Nederland' én De oorlog begon in Spanje (mede) zijn gebaseerd.

Over een Nederlandse vrouw die aan Republikeinse zijde aan de burgeroorlog deelnam, is enkele jaren geleden een fascinerend boek verschenen van de hand van Yvonne Scholten: Fanny Schoonheyt. Een Nederlands meisje strijdt in de Spaanse burgeroorlog (Amsterdam: Meulenhoff 2011).

Yvonne Scholten heeft ook het initiatief genomen om te komen tot de oprichting van een online biografisch woordenboek van Nederlandse Spanjestrijders, naar het voorbeeld van de database van de Amerikaanse Abraham Lincoln Brigade Archives.

Sinds december 2014 is de Stichting Spanje 1936-1939 actief. Doel van de stichting is "het levend houden van de herinnering aan en de geschiedenis van de Nederlandse mannen en vrouwen die aan de kant van de Republiek deelnamen aan de Spaanse Burgeroorlog," o.a. door het organiseren van jaarlijkse herdenkingen bij het Spanjemonument in Amsterdam-Noord. Via haar website verspreidt de stichting interessante digitale informatie, en ze beheert een YouTube-kanaal met een verzameling video's. Interessant in verband met het onderwerp van mijn artikel is een Spaans filmverslag van het bezoek van een delegatie van de Commissie 'Hulp aan Spanje' aan de Republiek, in de nazomer van 1938. De delegatie bestond uit Co Dankaart, Lie Heijnen en ds. A.R. Rutgers. Je kunt het filmverslag hier vinden.
Terug naar de beginpagina