Inleiding
bij de teksten
De teksten waarnaar de lezer hieronder links
aantreft, vormen een bont geheel: gebruiksteksten over Marx en Bourdieu
voor het onderwijs,
een lijstje aanbevolen historische romans, een artikel over de
geschiedenis van het Nederlandse communisme in het interbellum, een
kritische bespreking van Louis de Bernières'
Vogels zonder vleugels,
een tweetal artikelen over toekomstvoorspelling aan de hand van dromen
in het
Romeinse rijk, een poging 4000 jaar Griekse geschiedenis in het bestek
van een
paar pagina's te behandelen ten behoeve van Griekenlandreizigers in
tijdnood, wat leestips voor mensen die in een debat met afrocentristen
verzeild raken, en een kennismaking met mijn favoriete Griekse regio.
Deze tien webpagina's zijn Nederlandstalig. De daaropvolgende zes
teksten
zijn
Engelstalig. Wat de
teksten allemaal gemeen hebben is dat de auteur er met plezier
aan heeft gewerkt - en hij hoopt dat anderen er door deze publicatie op
het web nog iets aan hebben.
Een
ultrakorte inleiding tot de geschiedbeschouwing van Marx en Engels, in
de eerste plaats bedoeld voor studenten die in het kader van
oudhistorische lectuur marxistische begrippen als
'Sklavenhaltergesellschaft' of 'Asiatische Produktionsweise'
tegenkomen.
De beste uitleg in relatief kort bestek
van fundamentele marxistische concepten als 'klasse' en
'klassenstrijd' is volgens mij trouwens te vinden in het werk van een
oudhistoricus: G.E.M.
de Ste. Croix,
The
class struggle in the ancient Greek world from the Archaic age to the
Arab conquests
(Londen 1981), 31-69. Ik heb het boek in april 1984 gekocht. Ik had
toen een deeltijdbaantje als docent,
en het kostte bijna 20 % van m'n maandsalaris, maar ik heb er
nooit een moment spijt van
gehad. Ik vind het nog steeds een van de belangrijkste boeken
over
Grieks-Romeinse geschiedenis die in de vorige eeuw zijn geschreven, en
bovendien een van de geestigste. Mijn favoriete citaat maakt deel uit
van een uiteenzetting over de betekenis van de acta van het concilie
van Chalcedon als bron voor sociale geschiedenis (blz. 145-146). Jammer
genoeg, aldus De Ste. Croix, lezen sociaal-historici die acta zelden of
nooit. Eigenlijk worden ze alleen geraadpleegd door kerkhistorici, "and
perhaps not in bulk by many of them, since a large part of the
contents is (or ought to be) rather painful reading for those
of
us who wish to believe that the deliberations and decisions of orthodox
bishops may be expected to reveal the workings of the Holy Spirit."
Enfin, mijn eigen ultrakorte samenvatting van het historisch
materialisme is in hoge mate schatplichtig aan het werk van de in 2000
op 89-jarige leeftijd overleden Britse geleerde, maar een stuk minder
onderhoudend.
Terug
naar inhoudsopgave andere teksten
In
2003 verscheen van de hand van Simone Mooij-Valk een vertaling van
de
Oneirocritica
van Artemidorus van Daldis: een Grieks handboek voor
toekomstvoorspelling aan de hand van dromen uit de tweede eeuw van onze
jaartelling. In de jaren nadien heb ik met enige regelmaat werkcolleges
voor gevorderde studenten verzorgd waarin deze merkwaardige, maar
historisch zo informatieve tekst centraal stond. Bij de
voorbereiding van het eerste van die colleges heb ik veel hulp gehad
van Jovan Bilbija,
destijds student-assistent van het
leerstoelgebied Oude Geschiedenis aan de Vrije Universiteit. Samen
hebben we sindsdien drie artikelen over Artemidorus en zijn droomboek
gepubliceerd, waarvan twee Nederlandstalige: 'De
markt voor mantiek: droomverklaring en andere divinatorische
praktijken in de
Oneirocritica
van Artemidorus',
Lampas
39
(2006), 246-266; 'Gedroomde
goden: religieuze voorstellingen in de
Oneirocritica van
Artemidorus',
Lampas
40 (2007), 31-52; en 'Dreaming of deities: Athena and Dionysus in the
Oneirocritica', in:
G. Weber (ed.),
Artemidor
von Daldis und die antike Traumdeutung. Texte - Kontexte - Lektüren
(Berlin/New York 2015), 161-187. Met
Gerard Boter schreef ik:
'Are petitionary dreams non-predictive? Observations on
Artemidorus'
Oneirocritica
1.6 and
4.2',
Mnemosyne
60 (2007), 589-607. Jovan Bilbija is in april 2012 aan de Vrije
Universiteit
gepromoveerd op een proefschrift
getiteld
The Dream in
Antiquity. Aspects and Analyses. Het tijdschrift voor
Nederlandse classici,
Lampas,
heeft in december 2012 een
themanummer gewijd aan dromen in
de Oudheid. Naar tot
webpagina's omgebouwde versies van de Nederlandstalige artikelen die
Jovan Bilbija en
ik samen hebben geschreven, 'De markt voor mantiek' en 'Gedroomde
goden', treft de lezer
hierboven links aan. Deze herpublicatie op internet vindt plaats met
toestemming met de toenmalige uitgever van het tijdschrift
Lampas,
Uitgeverij Verloren.
Een buitengewoon nuttig hulpmiddel voor de
bestudering van dromen in de oudheid is
Dreams
of Antiquity, een 'Bibliographische
Online-Datenbank zu Träumen und
Visionen in der Antike', van Gregor Weber, hoogleraar Oude Geschiedenis
aan de
Universität Augsburg. Vermelding verdient verder het werk van de
'Groupe Artémidore', een
onderzoeksteam van de Université Paul-Valéry Montpellier III dat werkt
aan een grondig geannoteerde vertaling van de
Oneirocritica. De
'Groupe Artémidore' organiseert jaarlijkse conferenties waarvan
de resultaten in de vorm van bundels met thematische studies over
Artemidorus' droomboek worden gepubliceerd. Inmiddels zijn verschenen:
Julien du Bouchet & Christophe Chandezon
(ed.),
Études sur
Artémidore et l'interprétation des rêves, volume I (Paris
2012); Christophe Chandezon & Julien du Bouchet (ed.),
Artémidore de Daldis et
l'interprétation des rêves. Quatorze études (Paris 2014).
In 2013 was de conferentie
van de 'Groupe Artémidore' georganiseerd in samenwerking met Gregor
Weber en had een internationaal karakter; de
congresbundel is in 2015
gepubliceerd. In 2012 is een bijgewerkte
editie van de Griekse tekst van Artemidorus met Engelse vertaling en
commentaar
verschenen: Daniel E. Harris-McCoy,
Artemidorus' Oneirocritica
. Text, Translation and
Commentary, Oxford. Een recente Engelse vertaling,
gepubliceerd in de serie
Oxford
World's Classics, is: Artemidorus,
The Interpretation of Dreams.
Translated by Martin Hammond , with an introduction and notes by Peter
Thoneman, Oxford 2020.
Terug
naar inhoudsopgave andere teksten
In
de wintermaanden van
2014-2015 boog de
opleidingscommissie van Archeologie, Griekse en Latijnse Taal- en
Cultuur en Oudheidkunde aan de Vrije Universiteit zich meerdere malen
over een klacht van een studente Religiewetenschappen, die korte tijd
de minor Antieke Cultuur had gevolgd. Haar onvrede gold vooral het
onderwijs in
de Oude Geschiedenis. Dit onderwijs, vond
zij, droeg bij tot 'een eurocentrische en racistische kijk op de
geschiedenis, waarin de zwarte mens miskend wordt in zijn (enorme!)
bijdrage aan westerse civilisatie.' De opleidingscommissie wees haar
klacht van de hand. Je kunt de mailwisseling
hier
nalezen. Voor de klaagster was de kous daarmee niet af, en op haar
initiatief vond in juni 2015 een openbaar debat plaats tussen
enerzijds twee leden van de opleidingscommissie,
Gerard
Boter en
Jaap-Jan Flinterman (webmaster van deze site en destijds docent Oude
Geschiedenis), en anderzijds Sandew Hira en
Djehuti-Ankh-Kheru, die met de klaagster van mening waren dat bij
Oudheidkunde
aan de VU geen wetenschappelijk onderwijs wordt gegeven, maar 'de
ideologie van de witte suprematie' wordt verkondigd.
Een volledige
weergave van het debat kun je op
You Tube bekijken. Met dat debat
was de botsing van meningen overigens nog niet afgelopen. In november
2015 kwam
Advalvas,
het universiteitsblad van de VU, met een
nabeschouwing. Sandew Hira en
Djehuti-Ankh-Kheru waren niet tevreden over het artikel, en kwamen op
hun eigen website op de zaak
terug. In juni 2016 kruisten we wéér de degens, in de rubriek
'Contramine' van het
Tijdschrift
voor Geschiedenis 129.2, 241-250. Onze bijdrage kun je
hier
lezen. En
in juni 2017 plaatste
Lampas,
het tijdschrift voor Nederlandse classici, twee artikelen van
mijn
hand over de mythe dat de Grieken zich tijdens de
verovering van
Egypte door Alexander de Grote daadwerkelijk Egyptische wijsheid zouden
hebben toegeëigend door een Egyptische bibliotheek te plunderen:
'
Gestolen erfenis 1: diefstal in Alexandrië'
en '
Gestolen erfenis 2:
tempelroof in Rakote'. In oktober van datzelfde jaar
publiceerde Djehuti-Ankh-Kheru in eigen beheer een boek met
de fraaie titel
Boterzacht
en Flinterdun. De Ontmaskering van Eurocentrisme
(Amsterdam: The Grapevine Publications, 2017). Een
appendix in dat boek (blz. 183-200: 'Het Alexandriësyndroom') was
gewijd aan een kritische bespreking van mijn
Lampas-artikelen.
In deze tekst uit de zomer van 2019 (
Gestolen erfenis 3: Alexandria revisited)
houd ik zijn argumenten tegen het licht.
Wat
mankeerde er volgens de klaagster en haar achterban aan het
onderwijs in de Oude Geschiedenis op de VU? Welnu, de docent Oude
Geschiedenis wiens onderwijs zij zou volgen,
vertelt zijn studenten niet dat de Griekse cultuur uit Zwart Afrika
komt. Hij vindt dat geen serieuze bijdrage aan de wetenschappelijke
beeldvorming
van de geschiedenis van de Oudheid, en de opleidingscommissie was dat
met hem eens.
Dat
de wortels van de Griekse beschaving in Zwart Afrika liggen, is het
centrale leerstuk van wat
doorgaans als afrocentrisme
wordt aangeduid. De mailwisseling en de voorbereiding op het
debat
hebben me veel geleerd over deze stroming, en ik heb gemerkt dat ook
bij anderen
die met afrocentrisch gedachtegoed worden geconfronteerd, behoefte
bestaat aan goede informatie. De webpagina waarnaar je hierboven een
link aantreft, is een poging in die behoefte te voorzien. Hij bevat
(naast een heel korte typering van het afrocentrische gedachtegoed)
links naar websites waarop kritisch, maar serieus wordt
ingegaan op afrocentrische opvattingen, en er is ook een lijstje met
een paar boeken over deze stroming opgenomen.
Wat onvolledige
impressies van mijn
favoriete Griekse regio, op basis van daar in 2008, 2010,
2011,
2013, 2015, 2017, 2019 en 2022 doorgebrachte vakanties en van
archaeologische
en
historische publicaties over dit gebied: de oostkust van de
Peloponnesus ten zuiden van de
Argolída. Kynouría
ligt ingeklemd tussen de Argolische Golf en het Párnonasgebergte: de
bergen en de zee zijn nooit ver weg. Wat mag je van deze webpagina
verwachten? Het aanbod bestaat uit wat
aardrijkskunde en
geschiedenis van
het gebied, en uit beschrijvingen van een aantal bezienswaardigheden.
In eerste instantie volgen we daarbij de kustlijn van noord
(Ástros) naar zuid (Leonídio). Af en toe verlaten we de kuststrook voor
bezoeken aan het achterland. De resten van de
villa van de
tweede-eeuwse
plutocraat Herodes Atticus bij Ástros komen vrij uitvoerig aan de orde,
evenals het Archeologisch Museum in dat stadje.
Verder biedt
Vakantie
in Kynouría kortere
beschrijvingen met wat foto's van een kleine selectie uit de talrijke
kloosters in de regio; van het kasteel van Parálio Ástros; en
van overblijfselen van klassieke
nederzettingen en heiligdommen. In het zuiden van Kynouría, Leonídio en
zijn achterland,
maken we een rondgang langs
monumenten die
herinneren aan de Griekse burgeroorlog: een historische episode waaraan
op Griekstalige webpagina's over de geschiedenis van de regio veel
aandacht wordt besteed. Het geheel wordt
besloten
met een kort bezoek aan de bergdorpen Prastós, Plátanos en Kastánitsa
en aan de hoogvlakte ten noorden van het Párnonasgebergte.
Naar
weblogs en sites uit de regio
zelf (vaak met schitterende foto's, veel beter dan die van eigen
makelij) heb ik ijverig gelinkt.
This is the
complete translation of a short French-language note published in the
Zeitschrift
für Papyrologie
und
Epigraphik
70, 1987, 171-172:
'Sur les lignes 11-13 de l'inscription de
Laodice'. It
adduces a parallel for a
phrase from the so-called Laodice inscription: an epigraphic
dossier
concerning the sale, by the
Seleucid
king Antiochus II to his wife or former wife Laodice, of the village of
Pannucome.
The sale
can
be
dated to the year 253 BC; Pannucome was situated in what is now
northwestern Turkey, near the modern city of Gönen. In the 1970's and
1980's
there was some
discussion about the question whether the peasants from the
village were included in the sale. I
thought
(and still think) that they were, and that the parallel adduced in this
note
proves that this is the correct interpretation of the royal letter that
constitutes the central document of the dossier.
Unfortunately, the
misunderstanding I tried to dispel in my 1987 contribution still crops
up
in
items of the standard bibliography on the position of native peasants
in Asia Minor.
That is why in 2012, after a quarter of a century, I returned
to the subject: 'Pannucome
revisited: lines
11-13 of the Laodice inscription again',
ZPE 181, 2012,
79-87.
The Dutch language
version of
Power,
Paideia
&
Pythagoreanism. Greek
Identity, Conceptions of the Relationship
between Philosophers and Monarchs, and Political Ideas in Philostratus'
Life of
Apollonius (Amsterdam,
Gieben: 1995)
was published in 1993 by Styx Publications in
Groningen;
it was my doctoral dissertation (
full text), supervised by Lukas de
Blois, Professor of Ancient History at the University of
Nijmegen. In
the Netherlands,
dissertations
written in Dutch have to contain a summary in a language
accessible to an international readership. Since at the time I did not
know whether I would receive a translation grant, I wrote a
fifteen-page summary in English (pp. 307-321). The publication, in
1995, of the
translation by Peter Mason made the summary redundant as a device to
bring my dissertation
to the attention of an international readership. However,
it may still
come
in handy for those who think a 240-page monograph on the
Life of
Apollonius
a bit
too much of a good thing; and it may also be
helpful to
people who
want to complement a partial reading of the book by perusal of a
synopsis. Therefore, I have decided to put it online, even though I
must ask the
reader for his or her clemency, because it was my first extended
exercise in English prose composition. Superfluous to say that
things such as references and bibliography are almost completely
missing. For those see
the
book
(I don't know why Brill persists in mistakingly calling me 'Jan-Jaap'
rather than 'Jaap-Jan' - anyhow, it's me). The summary of the
Dutch-language version is preceded by the table of contents of the
English version.
Presenting an up-to-date bibliography on
the
Life of
Apollonius
would be quite time-consuming. Two volumes
of papers, on the
Life
of
Apollonius
and on Philostratus respectively, were published in 2009: Kristoffel
Demoen, Danny Praet (eds),
ΘΕΙΟΣ ΣΟΦΙΣΤΗΣ.
Essays on Flavius Philostratus’ Vita Apollonii (Leiden:
Brill
2009); Ewen Bowie, Jas
Elsner
(eds),
Philostratus
(Cambridge:
Cambridge University Press
2009). My contribution to the former volume can be found
here.
One of the editors of
ΘΕΙΟΣ ΣΟΦΙΣΤΗΣ,
Kristoffel Demoen, also
supervised a fascinating dissertation on the
Life of Apollonius:
Wannes
Gyselinck,
Talis
oratio, qualis vita. Een tekstpragmatisch onderzoek naar de poëtica van
Flavius Philostratus' Vita Apollonii, Universiteit Gent
2008. You
can find it
here (full text).
In order to read it, you'll have to learn Dutch, but I guarantee you
that it's worth the effort! Both Philostratus'
Life of Apollonius
and his
Lives of the
Sophists are extensively discussed and contextualized in a
recent book by Adam M. Kemezis,
Greek
Narratives of the Roman Empire under the Severans: Cassius Dio,
Philostratus and Herodian (Cambridge: Cambridge University
Press 2014). An article by
Gerard Boter about the title of
the
Life of Apollonius
appeared in the
Journal
of Hellenic Studies 135 (2015). In 2022 Boter's new
critical edition of the
Life
of Apollonius - the first one since Kayser's 1870
editio minor - has
been published in the series
Bibliotheca Teubneriana.
A lot of good information
on Apollonius of
Tyana can be
found on the internet, thanks to Jona Lendering, who has put online
Conybeare's 1912 Loeb translation
of Philostratus'
Life
of
Apollonius
as well as interesting articles on both
the author and the
main character.
This
is the text of a talk for the Corpus Christi Classical Seminar in
February 1995. It was essentially a viva voce prepublication of the
final section of the fourth chapter of my
Power, Paideia
& Pythagoreanism, that at the time was being
translated by Peter Mason, who also corrected the English of this
paper. (By the way, I cannnot put the book online, because it is still
available from
BRILL). But the paper also
contains a couple of ideas developed in later publications, e.g. the
suggestion to apply Bourdieu-ian concepts to the Second Sophistic (see
'De
tweede sofistiek: een portie gebakken lucht?',
Lampas 29 (1996),
135-154; 'The
self-portrait of an Antonine orator. Aristides, or. 2.429ff.', in Erik
Nis Ostenfeld (ed.),
Greek
Romans and Roman Greeks. Studies in cultural interaction.
Aarhus Studies in
Mediterranean Antiquity 3 (Aarhus:
Aarhus University Press
2002), 198-211) and the emphasis on the differences rather than the
similarities between the attitudes vis-à-vis those in power of
philosophers and sophists
respectively (
'Sophists and emperors. A
reconnaissance of sophistic
attitudes', in: Barbara Borg (ed.),
PAIDEIA.
The world of the Second Sophistic (Berlin/New York: De
Gruyter
2004), 359-376).
To
the beginning of this homepage/Terug naar de kop van deze beginpagina
Working on
Philostratus'
Life
of Apollonius of Tyana
(as I did in the late 1980's and
early 1990's for my PhD) unavoidably entails prolonged exposure
to scholarly discussions about the so-called
theios
anēr hypothesis: the theory that
early Christologies were
influenced by a pagan conception of a miracle-working divine man,
Apollonius
almost invariably being presented as the embodiment
par
excellence of such a conception. I
have to admit that getting acquainted
with this branch of learning was a rather disorientating experience.
Unsurprisingly, discussions
about the 'divine man' turned out to have strong ideological overtones.
For
orthodox Christians the idea that pagan conceptions could have
influenced Christian
beliefs seemed hard to accept. Proponents of the
theios anēr
hypothesis, on the other hand, were often less straightforward
than they should have been about the scarcity of the evidence for pagan
'divine men'. In addition, quite a few scholars, especially (but not
exclusively) from the literary side of academia, appeared to
be in
the habit of demonstrating their acquaintance with a
supposedly
important subject by either referring to the classic
exposition by
Ludwig
Bieler
(as if the final word about the matter had been spoken in the
1930's) or mentioning in footnotes more recent titles which they had
insufficiently digested (as their texts made abundantly clear).
Working on the
Life
of Apollonius
obliged me to familiarize myself to
a certain extent with the debate on the 'divine man', and the
publication of
studies by Graham Anderson (
Sage, Saint & Sophist.
Holy Men and their Associates in the Early Roman Empire) and
Erkki Koskenniemi (
Apollonios von Tyana in der
neutestamentlichen Exegese. Forschungsbericht und Weiterführung der
Diskussion),
both in 1994, gave me the opportunity
to organize and expand my thoughts on the subject, resulting in the
review
article for
Numen that is republished here.
Three years after Koskenniemi's
study another
book on the subject was published, by David S. du Toit:
THEIOS
ANTHROPOS. Zur verwendung von θεῖος
ἄνθρωπος und
sinnverwandten Ausdrücken in der Literatur der Kaiserzeit
(J.C.B. Mohr [Paul Siebeck]: Tübingen 1997). Koskenniemi's
study had been a frontal attack on the
theios anēr
hypothesis from an historical point of view: he argued that as the
main evidence for the allegedly Hellenistic conception of the 'divine
man' was an early third-century CE portrait of Apollonius
of Tyana, influence of such a conception on the earliest Christologies
was simply impossible. Du Toit's focus, on the other hand, was on
semantics: he argued that the Greek words traditionally translated as
'divine man' do not correlate with a conception of a 'divine man', and
that the existence of such a conception must be considered an unproven
assumption. For critical assessments of Du
Toit's contribution to the debate see D. Zeller, 'The θεῖα
φύσις
of Hippocrates and of other "divine men"', in: J.T. Fitzgerald, T.H.
Olbricht, L.M. White (eds),
Early
Christianity and Classical Culture. Comparative Studies in Honor of
Abraham J. Malherbe (Leiden/Boston 2003),
49-69; and my '"The ancestor of my wisdom": Pythagoras and
Pythagoreanism in
Life
of Apollonius', in: E. Bowie, J. Elsner (eds),
Philostratus,
Cambridge:
Cambridge University Press 2009,
155-175.
In my view, there is no denying that the Pythagorean tradition knew a
notion of 'Gottmenschentum'; on the 'Pythagoras model' see
Constantinos Macris, 'Becoming divine by imitating
Pythagoras?',
Mètis
N.S. 4 (2006), 297-329.
It
must have been in the late 1980's, while working on my PhD and trying
to familiarize myself with Imperial Greek literature, that I
first read
the so-called Platonic orations by Aelius Aristides (admittedly in
the translation by Charles Behr - I found and still find Aristides'
Greek quite intimidating). In these curious
texts the
second-century
orator makes a stand against the attack by Plato's Socrates, in the 
